Ücretsiz izni, tarafların anlaşması ile belli bir süre için verilen ve bu süre içinde iş sözleşmesinin askıda olduğu özel bir uygulama olarak tanımlamak mümkündür.
İşverenler ekonomik kriz salgın hastalık vb. dönemlerde işletme üzerindeki olumsuz etkiyi
hafifletme amacıyla işçileri ücretsiz izne çıkarabilmektedir. Öte yandan işçiler de özel
işlerini halledebilmek için işverenden ücretsiz izin talep edebilirler.
İşverenlerin işçileri tek taraflı olarak ücretsiz izne çıkarma hakkı yasal olarak
mevcut değildir. İşçilerin de ( kanunda özel olarak belirlenen durumlar haricinde )
kendiliğinden ücretsiz izne çıkmaları mümkün değildir. İş sözleşmesinde ücretsiz
izin uygulamasına yönelik bir düzenleme varsa bu düzenlemeye göre, böyle bir
düzenleme yoksa taraflar aralarında anlaşarak her zaman ücretsiz izin uygulamasına
karar verebilir.
Ücretsiz izin durumunda iş sözleşmesi askıdadır. Bunun sonucu olarak işverenin
ücret ödemeyecek işçi de iş görme borcu altında olmayacaktır. Askı halinin iş
sözleşmesinin feshini önleme işlevi görür.
İş Kanunda düzenlenen ücretsiz izin uygulamaları Analık izni, süt izni ve mazeret
izni olarak düzenlenmiştir.
Tarafların anlaşmasıyla ücretsiz izin uygulamaları bakımından
-İşveren tarafından yapılacak ücretsiz izin önerisi;
İşveren ücretsiz izin önerisini işçiye yazı ile yapması gerekir ve bu öneride ücretsiz
izne çıkarma gerekçesi açık bir şekilde yer almalıdır. İşçi bu öneriyi altı iş günü
içinde ‘yazılı olarak’ kabul ederse tarafların anlaşmasıyla ücretsiz izin uygulanır.
İşçi öneriyi kabul etmezse bu öneri işçiyi bağlamaz. Ücretsiz izin önerisini herhangi
bir itiraz ileri sürmeden yerine getiren işçi ücretsiz izin önerisini kabul etmiş sayılır
ancak bu durumda işçinin rızası olduğunu işveren ispatlamalıdır. İşçilerin rızası
alınmaksızın tek taraflı olarak ücretsiz izne çıkarılmaları durumunda kötü niyetli,
geçersiz veya haksız fesih sayılacaktır.
İşverenin işçileri ücretsiz izne çıkarmak istemesinde geçerli bir nedeni varsa işveren,
bunu yazılı olarak açıklamak ve bildirim süresine uyarak iş sözleşmesini feshetme
yoluna gidebilir.
-İşçi tarafından yapılacak ücretsiz izin önerisi
İş Kanununda işverenin onayı olmaksızın işçilerin tek taraflı ücretsiz izne
çıkabilmesini “mazeret izinleri’ düzenlemiştir. Buna göre işçinin evlenmesi, anne
veya babası veyahut eş, kardeş ya da çocuklarının ölümü halinde üç güne kadar
kendisine izin verilmesi gerekmektedir Bunun dışında kalan ücretsiz izin taleplerinde
işverenin kabulü şarttır. Aksi takdirde işçi, iş sözleşmesinden doğan temel borcu
olan “iş görme borcunu” yerine getirmemiş olur ve işveren açısından sözleşmeyi
haklı nedenle fesih hakkı doğar.
Ücretsiz İzin Döneminde İş Sözleşmesinin Feshi
Ücretsiz izin döneminde iş sözleşmesi askıdadır ancak bu durum fesih hakkına engel
değildir. İşçi veya işveren kanundaki sebeplere dayanarak ( işgörme ve ücret ödeme
borcunun yerine getirilmemesi hariç) iş sözleşmesini haklı nedenle feshedebilir.
Süreli fesih bakımından da ücretsiz izin süreli fesihe engel değildir ancak fesih ihbar
süreleri ücretsiz izin döneminde işlemeyecektir.
Ücretsiz izinle ilgili bir diğer önemli husus Yargıtay kararlarına göre ücretsiz izin
süresi kıdem süresinin hesabına dahil edilmemektedir.